اهمیت برگزاری کارگاه درس کار و فناوری (کارگاه ایده آل)

آموختن شنا بدون آب ممکن نیست ، آیا آموختن محتوای آموزش کار و فناوری بدون انجام فعالیتهای عملی امکان پذیر است؟

75 درصد یادگیری از طریق «حس دیداری » اتفاق می افتد.

کارگاه ایده آل بازوی اصلی آموزش درس کار و فناوری است.

مقدمه:

هر انساني به طور طبيعي نيازهايي دارد كه بايد برآورده شود . خداوند تبارك و تعالي در هنگام خلقت ، اسباب و وسايل مورد نياز مانند عقل ، هوش ، دست ، چشم و … را براي تامين آن نيازها در اختيار انسان گذاشته و از طرف ديگر منابعي را هم به طور طبيعي در دسترس او قرار داده است . لذا اين انسان است كه بتواند استفاده ي بهينه و تفكر عالي از آن ها داشته باشد .

چرا آموزش کار و فناوری ؟!

بايد كمر همت ببنديم كه آموزش کار و فناوری درس زندگي و آموزش مهارت عملي و يدي است نه ذهني و محفوظات . تجربه ثابت كرده است بي علاقه و ضعيف ترين دانش آموزان در انجام فعاليت كار عملي موفق مي شود و دوست دارد خود را درگير مهارتهاي عملي كند . بايد بپذيريم كه کار و فناوری دروازه ي ورود به دنياي كار عملي است و موجب رفع خستگي روح و ذهن دانش آموزان از محفوظات است .

درس کار و فناوری است كه به دانش آموزان ياد مي دهد كه چگونه نيازهاي اوليه ي خود را رفع نمايند و از ابزارهاي بسيار ساده براي ساخت وسيله ي مورد نياز ، بهره مند شوند و توليد خلاقيت و تقويت استعداد فراگيران مي گردد و روحيه ي دوستي ، تعامل در گروه ، همكاري و احترام به يكديگر ، اعتماد به نفس ، مسئوليت پذيري ، وظيفه شناسي ، دقت و … خود به خود در وجود دانش آموز نمايان مي سازد .

درس کار و فناوری است كه به جنبه ي كاربردي علوم مختلف مي پردازد و در اكثر كشورها آموزش کار و فناوری ((محور توسعه)) تلقي شده است . بنابراين ، اين درس بدون حمايت و توجه خاص عوامل اجرايي بويژه مديران مدارس ، اولياء ، مسئولين ذيربط به اهداف غايي و مدنظر مولفين نخواهد رسيد .

كدام عوامل در تكوين كارگاه ايده آل و مطلوب تاثير گذارند؟

مهمترين مقوله در تدوين محتواي آموزش کار و فناوری 60% فعاليتهاي عملي و رويكرد مشاركتي و فعال وآشنايي با مشاغل مختلف موجود در محيط زندگي مي باشد ، اين امر تحقق نمي يابد مگر اين كه عوامل اجرايي در اين امر در محقق آن اهتمام ورزند.

1-  مدير

وظيفه اصلي يك مدير در هر مدرسه ، برنامه ريزي براي انجام امور و پشتيباني اجراي برنامه هاي درسي توسط معلم در طول يك سال تحصيلي است . در برخورد با يك برنامه تغيير يافته (كتاب جديد) كه شيوه اجراي نويني را طلب مي كند ، مدير مدرسه لازم است اسباب و لوازم اجراي درس جديد را تدارك ببيند و معلم را در اجراي درست برنامه درسي ياري رساند و با اجراي دقيق ، از نقش نظارتي خود در چگونگي تحقق اهداف درس مطمئن شود . از جمله در اين درس ، اطمينان حاصل كند كه كارهاي عملي توسط خود دانش آموز و زير نظر معلم در مدرسه انجام مي شود .

۲- معلم

معلم درس آموزش کار و فناوری بايد بتواند نيازهاي اوليه براي اجراي درست درس را پيش از رسيدن زمان اجرا به مدير مدرسه اعلام كند و دريافتن راه هاي ممكن براي دستيابي به لوازم اجراي درست درس نيز به او كمكهاي مشورتي ارائه دهد . در صورت نياز ، برخي از راههاي ممكن را با صلاح ديد و مشورت مدير خود بر عهده بگيريد و انجام دهد . بنابراين نياز سنجي براي كار  عملي از سوي معلم ضروري است .

5-فضاي كارگاه

فضاي كارگاه بايد متناسب تعداد دانش آموزان بر مبناي فعاليتهاي كارگاهي عمومي همراه با حركت و فعاليتهاي بدني و صرف انرژي مي باشد ، دانش آموزاني كه مشغول فعاليت هاي كارگاهي هستند ، نياز به فضاي كافي جهت انجام كار عملي دارند . و حداقل فضاي موجود براي هر دانش آموز 5/1 متر مربع مي باشد.

6- تجهيز كارگاه با وسايل و ابزارهاي مورد نياز

براي تسهيل در تهيه ي ابزار و وسايل مورد نياز كارگاهي ، مي توان آنها را بر اساس اولويت و درجه ي اهميت فعاليت كارگاهي به سه گروه تقسيم كرد و مدارس مي توانند با توجه به بودجه ، شرايط و امكانات خود ، در مورد اولويتها تصميمات لازم را اتخاذ بگيرند .

اولويت اول : ابزارهايي مدنظر است كه بدون خريد و تهيه ي آنها ، ابزارهاي ديگر كارگاه بدون استفاده مي مانند ، مانند ميز كارگاه ، گيره روميزي ، زيرا بدون گيره و ميز كارگاهي استفاده از ابزارهاي در مانند ساييدن چوب ، سوهانكاري ، اره كاري ممكن نخواهد بود البته لازم بذكر است كارگاه فاقد ميز كار و گيره ي روميزي ، ((كارگاه)) تلقي نمي شود .

الويت دوم : ابزارهايي در اولويت دوم خريد قرار مي گيرند كه استفاده از آنها ، زمينه و مهارت  لازم جهت استفاده از ابزارهاي ديگر را فراهم مي سازد ، مانند کامپیوتر، اره آهن بر ، اره ي چوب بر ، سوهان ، چوبساي و … بدون استفاده از اين ابزارها ، آماده كردن قطعه ي كار براي به كارگيري ابزارهاي ديگر ، مشكل يا امكان پذير نخواهد بود .

اولويت سوم : ابزارهاي و وسايل هايي در اولويت سوم در ليست خريد قرار    مي گيرند كه نبود آنها در كارگاه ، در كسب مهارت هاي بنيادي و يا استفاده از ابزارهاي ديگر مشكل و اختلالي به وجود نياورد . در صورت كمبود و بودجه ، مي توان به تعداد كم و يا در مراحل بعدي آنها را تهيه و خريداري كرد مانند خط كش فلزي و …

7- تقويت و تغيير نگرش و تفكر سيستمي اوليا نسبت به محتواي آموزش کار و فناوری:

در وهله اول ، فراهم نمودن امكانات كارگاهي اين درس ، در گرو همت و تلاش مسئول آموزش و پرورش و اولياء و دانش آموزان است براي تحقق اين امر ، مناسب است اولياء محترم از محتواي درس کار و فناوری اطلاعات كافي و لازم داشته باشند و متوجه بشوند كه 60 محتواي آن ، بر مبناي كارگاهي و مهارت هاي علمي تدوين شده است كه دانش آموزان با انجام فعاليتهاي علمي قادر خواهند بود ، به طور واقع بينانه به اهداف زير برسند .

1- ايجاد هماهنگي ميان مغز با دست و چشم و ساير اعضاي بدن از طريق انجام كارهاي عملي

2- دست ورزي و كار با مواد مختلف و قابل دست رس در محيط زندگي

3-  تقويت روحيه ي انجام كار گروهي در دانش آموزان

4-ايجاد زمينه براي شكوفايي استعدادهاي علمي ، عملي و پرورش خلاقيت در دانش آموزان

5-  آشنايي با فرآيند طراحي و ساخت و توليد

6- ايجاد تفكر سيستمي و درك فني

7- آشنايي دانش آموزان با مشاغل مختلف موجود در محيط زندگي .

اين امر باعث كسب اطلاعات شغلي مورد نياز و تسهيل در تصميم گيري آن ها در آينده مي شود . بنابراين تعليم آموزش کار و فناوری امروزي مانند حرفه و فن قديم كه براي ساخت يك كار دستي و … تدوين شده بود ، نيست . بلكه آموزش کار و فناوری بر مبناي اطلاعات علوم روز و مهارتهاي زندگي در خور استعداد و توانمندي دانش آموزان تدوين شده است كه با زندگي آنها ارتباط مستقيم دارد .

چگونه فعاليتهاي كارگاهي را برنامه ريزي و سازماندهي كنيم؟

1-    تشكيل گروه هاي كاري دانش آموزي : در انجام فعاليتهاي كارگاهي ، كارها به صورت گروهي پيش بيني شده است . در تشكيل گروههاي كاري ، توجه به نكته هاي زير ضروري است :

الف : اعضاي گروه به طور داوطلبانه و با انتخاب و اختيار خود اعضاء تشكيل شود . در مواردي كه دبير کار و فناوری تشخيص دهد گروه ها ناهمگن هستند ، مي تواند با اعمال تغييراتي آنها را همگن سازد .

ب: اعضاي گروه بيش از 6 نفر نباشد . تشكيل گروه هايي بيش از 6 عضو علاوه بر شلوغي و اختلال در فرايند كار گروه ، موجب كاهش فعاليت و مهارت آموزي اعضاي گروه مي گردد .

پ : در بين اعضاي گروه ، تقسيم مسئوليت شود .

2-    برنامه ريزي و سازماندهي : لازم است فعاليتهاي كارگاهي به شكلي برنامه ريزي و سازماندهي شود كه اعضاي گروه هاي كاري از ابتداي ورود به كارگاه تا پايان ساعت كاري ، فعاليتهاي خود را بر اساس برنامه هاي پيش بيني شده انجام دهند . در غير اين صورت ، كارگاه تبديل به محيطي شلوغ و ناامن براي دانش آموزان خواهد شد . در يك برنامه ريزي علمي ، پيش بيني مي شود كه دبير و دانش آموزان با آمادگي كافي در كارگاه حضور يابند و ابزار ، محيط و امكانات لازم به طور مناسب فراهم شده باشد .

3-    كنترل و هدايت : در طول فعاليتهاي كارگاهي بايد كارهاي گروهي توسط دبير کار و فناوری با دقت كنترل و رهبري شود . در غير اين صورت ، علاوه بر كندي در پيشرفت كارهاي خطرات احتمالي نيز در كمين دانش آموزان خواهد بود . كنترل و رهبري دبير كارگاه نبايد مانع از فعاليتهاي فردي و گروهي دانش آموزان شود، بلكه بايد اجازه دهند تا دانش آموزان خود به آزمايش و خطا بپردازند ، كشف كنند ، خلق كنند ، طراحي كنند ، فعاليت هاي فناورانه انجام دهند و مهارتهاي حسي و حركتي خود را رشد دهند .

4- مهارت آموزي در استفاده از ابزار : مهارت در استفاده مناسب از ابزارهاي كارگاهي ، يكي از اهداف اصلي فعاليتهاي كارگاهي است ، به طوري كه پس از پايان هر واحد ، دانش آموزان موفق به كسب مهارتهاي لازم در استفاده از ابزارهاي آن واحد درسي شوند . استفاده مناسب از ابزار ، علاوه بر ايجاد مهارتهاي بنيادي . كاربر مناسب ابزار در زندگي ، موجب رشد مهارتهاي حسي ، حركتي دانش آموزان به طور منظم و طبيعي خواهد شد .

5- رعايت نكات ايمني : براي ايمن كردن كارگاه جهت فعاليت دانش آموزان ، لازم است به موارد زير توجه شود :

الف : فضاي كافي براي فعاليتهاي كارگاهي در نظر گرفته شود ، به طوري كه امكان برخورداري و تصادم با ابزار در هنگام كار به حداقل برسد .

ب : نحوه حمل و يا استفاده از ابزارهاي نوك تيز و برنده آموزش داده شود ، تا از اين طريق خطري متوجه دانش آموزان نباشد .

پ : فضاي مورد استفاده براي گروه هاي كاري در كارگاه معلوم شود ، به طوري كه اعضاي گروه در همان فضا فعاليت كنند و از ترددهاي بي مورد پيشگيري شود .

ت : ابزارهاي كارگاهي به نسبت مساوي و به تعداد لازم بين گروهها تقسيم شود ، به طوري كه هر يك از ابزارها به تعداد كافي در اختيار گروه هاي قرار گيرد تا از تردد براي استفاده از ابزارهاي گروه هاي ديگر جلوگيري شود . و به اين ترتيب ، كارها طبق برنامه زمانبندي شده پيش رود .

ث : آزمايش مدارهاي برق كامل شده توسط دانش آموزان با هماهنگي و نظارت دبير مربوطه انجام شود . براي پيشگيري از خطرات احتمالي ، در مسير مدار از فيوزهاي خودكار استفاده شود .

در پايان ، لازم است بر اين نكته اساسي تاكيد شود كه نيروي انساني كار آمد و علاقمند ، در تحقق فعاليتهاي كارگاهي نقشي اساسي دارد . عشق ، علاقه و اعتقاد به ضرورت فعاليتهاي كارگاهي موجب فعال شدن كارگاه ها خواهد شد ، در غير اين صورت ، همه وسايل كارگاهي در انبار كارگاه بدون استفاده خواهد ماند . دستان توانمند و فكر خلاق دبيران کار و فناوری است كه ابزارها را كه به كار مي گيرند و دانش آموزاني توانمند و خلاق پرورش مي دهند .

مشكلات موجود در كارگاه هاي مدارس متوسطه

1-   فضايي براي كارگاه وجود ندارد : در چنين مدارسي ، قدم اول ، تدارك فضايي براي كارگاه است ، در صورتي كه چنين فضايي در ساختمان مدرسه پيش بيني نشده باشد ، مي توان براي ايجاد آن اقدام و يا حتي از كانتينرهاي پيش ساخته استفاده كرد . در صورت ضرورت نيز مي توان به طور مشترك از آزمايشگاه (با برنامه ريزي قبلي) سود جست .

2-   ابزار كار به اندازه كافي وجود ندارد : در چنين مدارسي ، اولياي دانش آموزان ، مديران مدارس ، دبيران کار و فناوری و حتي خود دانش آموزان نقشي اساسي در تجهيز كارگاه دارند . با برنامه ريزي و اولويت بندي صحيح براي خريد لوازم ، مي توان به مرور كارگاه ها را تجهيز كرد.

چگونه كارگاه کار و فناوری را فعال كنيم؟

فضا و امكانات مورد نياز

در برنامه ريزي براي تدارك و تجهيز يك كارگاه مناسب ، لازم است موارد زير مورد توجه جدي برنامه ريزان ، كارشناسان ، مديران و دبيران کار و فناوری قرار گير :

1-   فضا : فعاليتها كارگاهي عموما” همراه با حركت و فعاليت هاي بدني و صرف انرژي مي باشد . دانش آموزاني كه مشغول فعاليتهاي كارگاهي هستند ، نياز به فضاي كافي جهت فعاليت دارند . اين فضا براي هر دانش آموز حداقل 5/1 الي 2 متر مربع پيش بيني مي شود . كمبود فضاي كارگاهي موجب مشكلاتي از قبيل برخورد ابزار به دانش آموزان ، نبودن فضاي تحرك لازم و كمبود اكسيژن ي باشد . لازم است سازمان نوسازي و تجهيز مدارس و مديران مدارس فضاي كافي و مناسبي را براي كارگاه پيش بيني كنند دبيران کار و فناوری قرار دهند و بر استفاده بهينه از نظرات داشته باشند.

2-   تاسيسات برق : براي به كاراندازي بسياري از وسايل كارگاهي ، به انرژي و تاسيسات برق متناسب با فعاليتهاي كارگاهي نياز است . در طراحي تاسيسات برق سيمكشي بايستي به صورت روكار و پريزها در ارتفاع و فاصله مناسب قرار گيرند . قطر سيمها بايد با ميزان عبور جريان برق مناسب در نظر گرفته شود و از حفاظت لازم برخوردار باشد . براي تاسيسات برق كارگاه كنتور و فيوز مستقلي اختصاص داده شود تا در انجام فعاليتهايي مانند جوشكاري و يا آزمايش مدارهاي تكميل شده به وسيله دانش آموزان ، تاسيسات برق مدرسه دچار اختلال نشود .

3-   ساختمان كارگاه : لازم است ساختمان كارگاه متناسب با ويژگيهاي فعاليتهاي كارگاهي بنا شود . ديوارهاي كارگاه حداقل تا 5/1 متر ارتفاع ، سنگ يا سيمان شود تا به هنگام كار و برخورد وسايل و ابزار صدمه نبيند . كف كارگاه موزائيك يا بتون باشد ، به طوري كه پس از فعاليتهاي كارگاهي ، قابل نظافت و در مواقع لازم قابل شستشو باشد . سقف كارگاه بلندتر از اتاق معمولي در نظر گرفته شود و پنجره هاي متعدد و مناسب براي ورود نور و اكسيژن پيش بيني شود.

4-   نور : براي انجام فعاليتهاي كارگاهي ، به نور مناسب نياز است . بسياري از فعاليتهاي كارگاهي مانند اندازه گذاري ، اندازه گيري ، لحيم كاري ، خطكشي ، سوراخكاري و … به دقت و در نتيجه روشنايي كافي نياز دارد . بهتر است كارگاه در نقطه اي از مدرسه در نظر گرفته شود كه بتوان از نور طبيعي استفاده كرد ، در غير اين صورت ، وسايل روشنايي به تعداد مورد نياز تامين شود . استفاده از لامپ مهتابي براي روشنايي كارگاه ارجحيت دارد .

5-   تهويه : بسياري از فعاليتهاي كارگاهي مانند سوهانكاري ، اره كاري و … به فعاليت بدني شديد احتياج دارد . در فضايي كه اين نوع فعاليت ها انجام مي گيرد ، نياز به جريان هوا و اكسيژن بيشتر است . گرما و كمبود اكسيژن موجب خستگي زودرس دانش آموزان در فعاليت كارگاهي خواهد شد .

لازم است محل كارگاه در نقطه اي از مدرسه پيش بيني شود كه پنجره هاي متعددي رو به هواي آزاد داشته باشد ، به طوري كه هوا براحتي در آن جريان يابد و مشكل تنفسي و خستگي زودرس ، مانع فعاليتهاي كارگاهي نشود .

6- ابزار و وسايل : نحوه تهيه ي ابزار وسايل كارگاهي در صفحات قبل توضيح داده شده است .

7- مواد مصرفي : براي انجام فعاليتهاي كارگاهي به مواد خام به ميزان پيش بيني شده در فعاليت ها و برنامه نياز مي باشد . بدون وجود مواد خام مانند چوب ، فلز، سيم برق و … ، انجام فعاليتهاي كارگاهي امكانپذير نخواهد بود .

در تهيه مواد خام كارگاهي مي توان به دو شيوه متفاوت عمل كرد :

الف : مواد خام به مقدار مورد نياز كليه دانش آموزان به وسيله مسئولان مدرسه خريداري شود و مبلغ پرداختي به نسبت مساوي از دانش آموزان دريافت شود ، يا اين كه از بودجه مدرسه هزينه شود .

ب : مواد خام مورد نياز هر فعاليت كارگاهي توسط دانش آموزان خريداري و به كارگاه آورده شود .

از ميان دو شيوه فوق ، شيوه اول به دلايل زير توصيه مي شود :

1- از اتلاف وقت دانش آموزان و اولياي آنها براي جستجو و خريد لوازم مصرفي جلوگيري مي شود

2- به دليل خريد كلي از مراكز فروش ، در هزينه اجراي فعاليتهاي عملي صرفه جويي مي شود .

3- اجناس مصرفي با نظارت دبير حرفه و فن و متناسب با اهداف برنامه تهيه مي شود .

4-مواد خامي را كه در محل زندگي دانش آموز يافت نمي شود ، مي توان به طور عمده از مراكز فروش تهيه كرد .

كارگاه و شرايط محيط كار:

به چه محلي ((كارگاه)) مي گويند؟

محلي كه در آن افرادي با استفاده از ابزار و ماشين آلات كاركرده و قطعه اي را توليد و يا تعمير مي كنند ، محل كار يا كارگاه نامند .

محل كار چگونه بايد باشد؟

محل كار بايد طوري باشد كه شخص در آن احساس ايمني كامل نموده و بتواند براحتي و با حداكثر راندمان بكار خود ادامه دهد . براي رسيدن به اين هدف ، بايستي شخص كار كننده علاوه بر مقررات ايمني ، رعايت نظم و ترتيب را نيز بنمايد .

نظم و ترتيب در محيط كار چگونه بايد باشد؟

نظم و ترتيب در محيط كار – ابزارها ، مواد كمكي و قطعاتي كه روي آنها انجام مي شود بايستي بنحوي در محل كار قرار داده شوند كه براحتي و با يك نگاه بتوان محل آنها را تشخيص داد . براي صرفه جويي در وقت و خستگي كمتر مي توان ابزارها و مواد كمكي را با سليقه و ترتيب خاصي در محلهاي مناسبي قرار داد . مخصوصا” بايد توجه داشت كه ابزارها پس از استفاده با نظم و ترتيب در جاي خودشان قرار گيرند .

نویسنده: علی یگانه